Πρώιμη γλωσσική ανάπτυξη
#1 Οπτική επαφή
Η οπτική επαφή είναι ένα πρώιμο μέσο επικοινωνίας. Η οπτική επαφή χρησιμοποιείται για να ζητήσουμε κάτι, να χαιρετήσουμε ή να κατευθύνουμε την προσοχή. Συχνά, παιδιά με δυσκολίες στην ανάπτυξη του λόγου, δεν κοιτάζουν τον συνομιλητή τους. Ένας από τους πρωταρχικούς μας στόχους είναι να βοηθήσουμε το παιδί να αναπτύξει οπτική επαφή.
Για να εξασφαλίσουμε οπτική επαφή, καθόμαστε πρόσωπο με πρόσωπο με το παιδί. Το παιδί θα πρέπει να καθίσει πιο ψηλά από εμάς για να είμαστε στο ίδιο επίπεδο. Π.χ. μπορούμε να βάλουμε το παιδί να:
- καθίσει πάνω στα πόδια μας, με το πρόσωπο προς εμάς,
- καθίσει πάνω σε μία highchair ή booster seat και εμείς να καθίσουμε σε μία καρέκλα,
- καθίσει πάνω στον καναπέ και εμείς να καθίσουμε απέναντι του στο πάτωμα.
Για να τραβήξουμε την προσοχή του παιδιού, κρατάμε αντικείμενα κοντά στο πρόσωπο μας, χωρίς να λέμε τίποτα.
Αγγίζουμε τη μύτη του παιδιού και ακολούθως τη δική μας μύτη. Όταν το παιδί, μας κοιτάξει έστω και στιγμιαία, το επιβραβεύουμε λέγοντας του «Μπράβο, με κοιτάζεις!».
Βάζουμε το χέρι του παιδιού στο πρόσωπο μας για να κερδίσουμε την προσοχή του, πριν του δώσουμε μία οδηγία ή μία επιλογή.
Περιορίζουμε τους περιβαλλοντικούς θορύβους (οπτικούς ή ακουστικούς), όπως είναι η τηλεόραση, το ράδιο κλπ.
Καθώς παρατηρούμε να αυξάνεται η οπτική επαφή του παιδιού με εμάς, του δίνουμε συχνά την οδηγία «Κοίταξε με». Όταν αρχίσει να ανταποκρίνεται, ανταποκρινόμαστε και εμείς με τρόπο που να τον επιβραβεύει (ίσως με ένα χαμόγελο, μία αστεία γκριμάτσα, κλπ).
Παίζουμε «αστείες φατσούλες» στον καθρέφτη. Στόχος είναι το παιδί να έχει οπτική επαφή μαζί μας στον καθρέφτη.
#2 Κοινή εστίαση / προσοχή (Joint attention)
Είναι η δεξιότητα να έχουμε και οι δύο στραμμένη την προσοχή μας στο ίδιο αντικείμενο ή στο ίδιο γεγονός. Είναι μία δεξιότητα την οποία αναπτύσσουν τα παιδιά νωρίς στη ζωή τους. Θεωρείται ιδιαίτερα σημαντική για την ανάπτυξη του λόγου και των κοινωνικών δεξιοτήτων τους.
Το ξεκίνημα της ανάπτυξης αυτής της δεξιότητας διαφαίνεται από τους πρώτους μήνες της ζωής του βρέφους κατά τη διάρκεια που το βρέφος θηλάζει ή τρώει, όπου υπάρχει οπτική επαφή. Πολύ συχνά παιδιά που παρουσιάζουν διαταραχή στην επικοινωνία τους και στις κοινωνικές τους δεξιότητες, δεν αναπτύσσουν αυτή τη δεξιότητα.
Δραστηριότητες που μπορούν να γίνουν από τους γονείς για να υποβοηθήσουν την ανάπτυξη αυτής της δεξιότητας:
Λέμε στο παιδί «Κοίταξε με», μετά κτυπάμε ελαφρά με το χέρι μας το μάγουλο του και μετά το μάγουλο μας. Αφού δώσουμε αυτό το λεκτικό ερέθισμα, δίνουμε χρόνο στο παιδί να ανταποκριθεί.
Δείχνουμε ένα παιγνίδι/αντικείμενο που αρέσει στο παιδί και λέμε «Κοίταξε». Απαλά γυρίζουμε το κεφάλι του παιδιού προς το παιγνίδι. Όταν το παιδί γυρίσει προς το παιγνίδι, το ενεργοποιούμε ή το δίνουμε στο παιδί.
Κρατούμε ψηλά ένα παιγνίδι ή ένα επιθυμητό αντικείμενο και λέμε «Κοίταξε». Το παιδί πρέπει να κοιτάξει εμάς και μετά το αντικείμενο. Επιβραβεύουμε το παιδί δίνοντας του το αντικείμενο.
Φυσούμε σαπουνόφουσκες και λέμε «Κοίταξε». Δείχνουμε καθώς το παιδί ακολουθεί με το βλέμμα του τις σαπουνόφουσκες. Φυσούμε και άλλες σαπουνόφουσκες όταν το παιδί μας κοιτάει και επαναλαμβάνουμε τη λέξη «Κοίταξε», δείχνοντας.
Φουσκώνουμε ένα μπαλόνι, αλλά δεν το δένουμε. Λέμε «Κοίταξε» και αφήνουμε το μπαλόνι όταν το παιδί γυρίσει προς εμάς.
Όταν αρχίσουν να ενδιαφέρουν το παιδί μας τα βιβλία, δείχνουμε τις εικόνες και λέμε «Κοίταξε». Βοηθούμε το παιδί να δείξει τις εικόνες. Ο στόχος εδώ είναι το παιδί πρώτα να κοιτάξει εμάς και μετά τις εικόνες.
Όταν κάποιο άλλο μέλος της οικογένειας μπαίνει στο δωμάτιο το δείχνουμε και λέμε «Κοίταξε». Επιβραβεύουμε το παιδί γαργαλώντας το ή κτυπώντας το ελαφρά στον ώμο.
#3 Εναλλαγή σειράς (Turn taking)
Η εναλλαγή σειράς σε μία συνομιλία είναι πολύ σημαντική καθώς αναπτύσσεται ο λόγος των παιδιών. Αυτή η δεξιότητα ξεκινά να εμφανίζεται από τη βρεφική ηλικία κατά τη διάρκεια παιχνιδιού και αλληλεπίδρασης. Το παιδί θα πρέπει να αναπτύξει αυτή τη δεξιότητα ώστε να μπορεί να μάθει να επικοινωνεί αποτελεσματικά. Πιο κάτω, παραθέτουμε κάποιες δραστηριότητες που ενισχύουν την ανάπτυξη αυτής της δεξιότητας.
Χρησιμοποιούμε ένα αυτοκινητάκι και μία τσουλήθρα. Λέμε «1,2,3 κύλα». Μόλις κυλήσει το αυτοκινητάκι, το παίρνουμε και το δίνουμε στο παιδί λέγοντας του «Σειρά σου». Όταν το παιδί κυλήσει το αυτοκίνητο, το παίρνουμε εμείς και λέμε «Σειρά μου». Συνεχίζουμε να παίζουμε μέχρι το παιδί να χάσει το ενδιαφέρον του.
Χρησιμοποιούμε ένα παιγνίδι pop-up. Κρατούμε το παιγνίδι κοντά μας πατούμε το κουμπί ή γυρίζουμε τον μοχλό λέγοντας «Σειρά μου». Αμέσως μετά, δίνουμε το παιγνίδι στο παιδί και του λέμε «Σειρά σου». Ενισχύουμε αυτή την προσπάθεια του παιδιού χειροκροτώντας το κάθε φορά.
Χρησιμοποιούμε κύβους τους οποίους τοποθετούμε κοντά μας. Βάζουμε δύο κύβους (τον έναν πάνω στον άλλο). Δίνουμε ένα κύβο στο παιδί και του λέμε «Σειρά σου». Συνεχίζουμε μέχρι να γίνει ένας ψηλός πύργος, βοηθώντας το παιδί όποτε χρειάζεται. Στο τέλος, γκρεμίζουμε τον πύργο με ενθουσιασμό.
Χρησιμοποιούμε ένα παιγνίδι με ενσφηνώματα σε διάφορα σχήματα. Βάζουμε μέσα στην τρύπα το σχήμα που κρατούμε λέγοντας «Σειρά μου». Μετά δίνουμε ένα σχήμα στο παιδί. Συνεχίζουμε μέχρι το παιδί να χάσει το ενδιαφέρον του.
Αυτή η δεξιότητα μπορεί να δουλευτεί και από άλλες δραστηριότητες όπως είναι το «κρυφτό», το «γαργαλητό» κ.α. Πάντοτε όμως χρησιμοποιούμε ως κλειδιά τις λέξεις «Σειρά μου», «Σειρά σου».
Δεν ξεχνούμε πώς…
κρατούμε τα αντικείμενα της δραστηριότητας κοντά μας ώστε να έχουμε έλεγχο της εναλλαγής της σειράς και επίσης δίνουμε συνεχή οπτική, λεκτική και απτική βοήθεια (π.χ. αγγίζουμε το στήθος μας όταν είναι η σειρά μας).
#4 Μίμηση κινήσεων (Motor Imitation)
Η ομιλία είναι μία δύσκολη δεξιότητα κινητικού συντονισμού. Ένα από τα πιο σημαντικά βήματα στην ανάπτυξη της ομιλίας, είναι η ικανότητα μίμησης κινήσεων.
Βοηθώντας το παιδί να μάθει να μιμείται κινήσεις, συμβάλουμε στη βελτίωση της οπτικής του επαφής και αλληλεπίδρασης. Επιδιώκουμε να έχουμε χρόνο με δραστηριότητες οι οποίες βοηθούν στην ανάπτυξη της μίμησης κινήσεων. Δημιουργούμε ξεχωριστές στιγμές μέσα από τέτοιου είδους δραστηριότητες.
Καθόμαστε απέναντι από το παιδί μας, στο οπτικό του επίπεδο. Με αυτό τον τρόπο επιτυγχάνουμε υποβοηθούμε την οπτική του επαφή μαζί μας, καθώς και την προσοχή του. Είναι καλή ιδέα το παιδί να είναι στο high chair του έτσι ώστε να μην τρέχει μακριά μας. Πιο κάτω παραθέτουμε κάποιες δραστηριότητες που μπορούν να γίνουν:
παλαμάκια, χαιρετώ, βουρτσίζω μαλλιά, μουτζούρωμα, στέλνω φιλάκι, πέταμα μπάλας, πιέζω κουμπιά, γαργαλάω,
ανακατεύω με κουτάλι, ανοίγω κουτιά, βουρτσίζω δόντια, φυσώ σαπουνόφουσκες, φορώ καπέλο, πετάω αεροπλάνο, κ.α.
Μέσα σε ένα κουτί φυλάμε μία σειρά από αντικείμενα που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για μίμηση στις πιο πάνω δραστηριότητες όπως: ποτηράκια, κύβους, αυτοκινητάκια, κουτάλια, μπαλίτσες, καπέλα, μικρά κουτάκια, πλαστικό σφυρί, κ.α. Επίσης, δραστηριότητες μίμησης μπορούν να γίνουν μέσα από τραγούδια όπως «Αχ, κουνελάκι», «Πλάθω κουλουράκια» κ.α.
Δεν υπάρχει συγκεκριμένος αριθμός δεξιοτήτων που θα πρέπει το παιδί να μάθει. Οι πιο πάνω δραστηριότητες είναι απλά εισηγήσεις. Ας χρησιμοποιήσουμε τη φαντασία μας για άλλες τόσες!
Linda Mawhinney& Mary Scott McTeague
Ελεύθερη Μετάφραση και Προσαρμογή: Μαρία Παφίτη
